ابوالفضل تستریتُسْتَری، ابوالفضل سهل بن فضل بن سهل (یَشار بن حِسِد)، متکلم قرائیمی مصری بود. ۱ - معرفی تستریتستری متکلم قرائیمی مصری (قرائیم، فرقه‌ای یهودی بودند که در نیمۀ دوم سدۀ ۲ق/۸م در بابل ظهور کردند و با تفسیر تلمودی تورات سخت مخالف و هدفشان بازگشت به تورات بود) در نیمۀ دوم سدۀ ۵ق/۱۱م بود. پس از مهاجرت خانوادۀ تستری به منطقۀ فسطاط مصر ، ابوالفضل سومین نسل از خانوادۀتستری بود. پدرش ابونصر فضل بن سهل تستری و از نزدیکان مادر خلیفه مستنصر (حک ۴۲۷-۴۸۷ق) بود و از خاصان خلیفه به‌شمار می‌آمد؛ ابونصر رقیبی قوی برای ابوالبرکات جرجرایی وزیر گردید. از این‌رو جرجرایی موجبات مغضوب شدن ابونصر را فراهم کرد و سرانجام وی در ۴۴۰ق/۱۰۴۸م زیر شکنجه درگذشت. ظاهراً تستری رهبری متکلمان قرائیمی مصر را در نیمۀ دوم سدۀ ۵ق برعهده داشت. ۱.۱ - آثاراو نویسندۀ آثار عمیق متعددی است که قسمتی از آن‌ها در « گنیزه » (اتاقکی در کنار کنیسه‌ای در فسطاط) که پس از کشف در سدۀ ۲۰م، شمار بسیاری از آثار یهودی در آن‌جا به دست آمد، یافت شد که شامل اینها ست: ۱. حواشی بر تورات، با بخشهایی مشروح که در «مجموعۀ نسخه‌های خطی آبراهام فیرکوویچ۲» در سن‌پترزبورگ نگهداری می‌شود. ۲. کتاب الإمعاء، در کلام ، اصول فقه و فقه . بخشهای متعدد و فراگیر این اثر در «مجموعۀ گونتسبرگ۴» در مسکو (شم ۱۰۴۰) و «مجموعۀ فیرکوویچ» نگهداری می‌شود، و همگی سندی برای اعتبار او به‌شمار می‌آیند. ۳. المقدسیات، پاسخی به پرسشهای فقهی کلامی ابوالحسن علی بن سلیمان مقدسی است مقدسی متکلمی قرائیمی و اصالتاً از بیت‌المقدس بود که با سهل بن فضل ارتباط نزدیک داشت و او را به استادی خود برگزیده بود. چند نسخۀ خطی ناقص از قسمت دوم این اثر که یکی از آن‌ها را علی بن سلیمان کتابت کرده است، در «مجموعۀ فیرکوویچ» نگهداری می‌شود. ۴. التلویح الی التوحید والعدل، چکیده‌ای از کلام وی که بر اساس مبانی نظری توحید و عدل معتزلی است. از این اثر تنها قسمتهای کوچکی در «مجموعۀ فیرکوویچ» و کتابخانۀ بریتانیا (شم ۲۵۷۲) نگهداری می‌شود. ۵. التحریر لکتاب ارسطو فیما بعدالطبیعة، تفسیری انتقادی بر متافیزیک ارسطو است و در مجموعۀ کتابخانه بریتانیا، نیز در «مجموعۀ فیرکوویچ» نگهداری می‌شود. ۱.۲ - بررسی نظریات کلامی تستریتاکنون نظریات کلامی سهل تستری به تفصیل بررسی نشده، و غیر از چند بخش از المقدسیات، التلویح و التحریر او، هیچ‌یک از آثار وی منتشر نشده است. این بخشها به‌روشنی حمایت منسجم سهل را ازدیدگاههای ابوالحسین بصری (د ۴۳۶ق) بنیان‌گذار واپسین مکتب خلاق کلام معتزلی منعکس می‌کند. گواه دیگر بر این مدعا این است که تستری حامی فعال آموزه‌های کلامی ابوالحسین بصری بود و این‌که آشکارا در پافشاری بر مطالعۀ اندیشۀ ابوالحسین در محیط قرائیمی علاقه نشان می‌داد. ۳ بخش بزرگ از نسخه‌های متفاوت کتاب تصفّح الادلۀ ابوالحسین بصری در «مجموعۀ فیرکوویچ» نگهداری می‌شود. در حاشیۀ عبری یکی از آن‌ها که شامل بخش سوم این اثر است، بر وقف این کتاب برای یشار (سهل) پسر وزیر حسد (فضل) تستری و اخلاف او اشاره شده‌است. ظاهراً بخش دوم این کتاب از دست‌نوشته‌های علی بن سلیمان می‌باشد. تاریخ سومین را که با حروف عبری نوشته شده است، نمی‌توان معین کرد، ولی احتمالاً در همان دوره نوشته شده باشد. ۲ - فهرست منابع(۱) ابوالحسین بصری، تصفح‌الادوله، به کوشش و مادلونگ و ز اشمیتکه، ویسبادن، ۲۰۰۶م. (۲) اشمیتکه، زابینه، «نسخه‌ای کهن از کتاب الذخیرۀ شریف مرتضی»، ترجمۀ رضا پورجوادی، معارف، تهران، ۱۳۸۲ش، س ۲۰، شم ۲. ۳ - پانویس۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «تستری»، ج۱۵، ص۵۹۲۴. |